رمزگذار چرخشی ROTARY ENCODER

رمزگذار چرخشی یا Rotary Encoder یک دستگاه الکترومکانیکی پیشرفته است که برای اندازه‌گیری دقیق موقعیت زاویه‌ای، سرعت چرخش و جهت حرکت شفت‌های مکانیکی طراحی شده است. این ابزار در طیف گسترده‌ای از کاربردهای صنعتی، رباتیک، سیستم‌های کنترلی و حتی ابزارهای مصرفی مانند دستگاه‌های صوتی و رابط‌های کاربری استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی ویژگی‌های فنی و مشخصات کلیدی این محصول بر اساس اطلاعات دیتاشیت‌های استاندارد پرداخته و قابلیت‌های آن را به‌صورت حرفه‌ای تشریح می‌کنیم.

معرفی کلی

رمزگذار چرخشی به‌عنوان یک حسگر دقیق، جابجایی مکانیکی چرخشی را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند. این سیگنال‌ها می‌توانند آنالوگ یا دیجیتال باشند و بسته به نوع رمزگذار (افزایشی یا مطلق)، اطلاعات متفاوتی مانند تغییرات نسبی موقعیت یا موقعیت مطلق شفت را ارائه می‌دهند. دو نوع اصلی رمزگذار چرخشی شامل رمزگذار افزایشی (Incremental) و رمزگذار مطلق (Absolute) است که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.

مشخصات فنی کلیدی

1. وضوح (Resolution): رمزگذارهای چرخشی معمولاً با تعداد پالس در هر دور (PPR - Pulses Per Revolution) مشخص می‌شوند. برای مثال، یک رمزگذار با وضوح 1024 PPR قادر است 1024 پالس در هر چرخش کامل تولید کند که دقت بالایی را برای کاربردهای حساس فراهم می‌کند. برخی مدل‌ها مانند LPD3806 یا E6B2-C از وضوح‌های متنوعی پشتیبانی می‌کنند که بسته به نیاز پروژه قابل تنظیم است.
2. ولتاژ کاری: اکثر رمزگذارها با ولتاژ استاندارد 5 ولت DC کار می‌کنند، اگرچه مدل‌هایی با دامنه ولتاژ وسیع‌تر (مثلاً 5-24 ولت) نیز موجود است. این انعطاف‌پذیری امکان استفاده در سیستم‌های مختلف صنعتی را فراهم می‌کند.
3. نوع خروجی:
   • رمزگذار افزایشی: دو سیگنال فاز A و B (معمولاً به‌صورت موج مربعی با اختلاف فاز 90 درجه) تولید می‌کند که برای تشخیص جهت چرخش و شمارش پالس‌ها استفاده می‌شود. برخی مدل‌ها کانال سوم (Index یا Z) را برای مشخص کردن نقطه مرجع ارائه می‌دهند.
   • رمزگذار مطلق: کد دیجیتالی منحصربه‌فردی برای هر زاویه شفت تولید می‌کند که حتی پس از قطع برق، موقعیت دقیق را حفظ می‌کند. پروتکل‌های خروجی مانند SSI، CANopen یا EtherCAT نیز در مدل‌های پیشرفته‌تر دیده می‌شود.
4. سرعت پاسخگویی: حداکثر فرکانس پاسخ الکتریکی (Response Frequency) به وضوح و سرعت چرخش شفت بستگی دارد. برای مثال، در مدل OMRON E6B2-C، این مقدار به‌صورت رابطه زیر محاسبه می‌شود:

   text

   CollapseWrapCopy

   فرکانس پاسخ = (سرعت چرخش در دقیقه / 60) × وضوح

   این مشخصه برای کاربردهایی با سرعت بالا مانند موتورهای سروو حیاتی است.
5. ساختار مکانیکی: رمزگذارها معمولاً با شفت توپر (Shaft) یا توخالی (Hollow Shaft) عرضه می‌شوند. ابعاد بدنه (مانند قطر 40 میلی‌متر در E6B2-C) و گزینه‌های نصب انعطاف‌پذیر، امکان ادغام آسان در سیستم‌های مختلف را فراهم می‌کند.
6. مقاومت محیطی: رمزگذارهای مدرن با استانداردهایی مانند IP65 یا بالاتر طراحی می‌شوند که مقاومت در برابر گردوغبار، رطوبت و روغن را تضمین می‌کند. این ویژگی برای محیط‌های صنعتی خشن ایده‌آل است.

نحوه عملکرد

رمزگذار افزایشی با استفاده از دیسک کدگذاری‌شده (که می‌تواند نوری یا مغناطیسی باشد)، پالس‌هایی تولید می‌کند که با چرخش شفت تغییر می‌کنند. در مدل‌های نوری، نور LED از طریق دیسک الگودار عبور کرده و توسط حسگرهای فتودتکتور دریافت می‌شود. در مقابل، رمزگذار مطلق از الگوهای پیچیده‌تر (مانند کد گری) استفاده می‌کند تا موقعیت دقیق را بدون نیاز به نقطه شروع مجدد ارائه دهد.

کاربردها

• کنترل موتور: بازخورد دقیق برای تنظیم سرعت و موقعیت در موتورهای سروو و استپر.
• اتوماسیون صنعتی: استفاده در ماشین‌آلات CNC، ربات‌ها و خطوط تولید.
• ابزارهای اندازه‌گیری: مانند اسیلوسکوپ‌ها و ژنراتورهای سیگنال.
• رابط‌های کاربری: به‌عنوان ورودی دیجیتال در دستگاه‌های صوتی یا کنسول‌های بازی.

مزایا

• دقت بالا و قابلیت اطمینان در شرایط مختلف عملیاتی.
• طراحی ماژولار و انعطاف‌پذیر برای نصب آسان.
• تنوع در رزولوشن و خروجی برای تطبیق با نیازهای مختلف.

جمع‌بندی

رمزگذار چرخشی یک ابزار کلیدی در دنیای مهندسی و اتوماسیون است که با ارائه داده‌های دقیق و قابل اعتماد، عملکرد سیستم‌های مکانیکی را بهبود می‌بخشد. انتخاب مدل مناسب بر اساس دیتاشیت و نیازهای پروژه (مانند وضوح، نوع خروجی و شرایط محیطی) تضمین‌کننده کارایی بهینه خواهد بود.

سوالات متداول (FAQ)

1. تفاوت بین رمزگذار افزایشی و مطلق چیست؟ رمزگذار افزایشی تغییرات نسبی موقعیت را گزارش می‌دهد و نیاز به تنظیم نقطه صفر در هنگام راه‌اندازی دارد، در حالی که رمزگذار مطلق موقعیت دقیق شفت را حتی پس از قطع برق ارائه می‌کند.
2. چگونه جهت چرخش شفت را با رمزگذار تشخیص دهیم؟ در رمزگذار افزایشی، با بررسی ترتیب تغییر فازهای A و B (که 90 درجه اختلاف دارند)، می‌توان جهت چرخش را تشخیص داد. اگر فاز A ابتدا تغییر کند، جهت ساعت‌گرد و اگر فاز B ابتدا تغییر کند، پادساعت‌گرد است.
3. چه عواملی در انتخاب رمزگذار چرخشی باید در نظر گرفته شود؟ عواملی مانند وضوح مورد نیاز، سرعت چرخش شفت، نوع خروجی (دیجیتال یا آنالوگ)، شرایط محیطی (گردوغبار، رطوبت) و سازگاری با سیستم کنترلی باید بررسی شوند.